της Φιλίας Τούντα, PhD(ca), MBA, Bsc, Di
Νομίζω ότι όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι μετά από ένα ορισμένο σημείο, οι υλικές κτήσεις που επιδίδονται στον εαυτό μας δεν μας ικανοποιούν πραγματικά. Αυτός είναι ο λόγος που η οικονομία της εμπειρίας άνθισε ξεκινώντας από τον 21ο αιώνα.
Ωστόσο ο ηδονισμός είναι ακόμα πολύ ζωντανός στον κόσμο των ταξιδιών και της αναψυχής. Ολοένα και περισσότερο υποστηρίζεται ότι ο τουρισμός συμβάλλει μόνο στη βραχυπρόθεσμη ευημερία και ότι η ευτυχία των παραθεριστών δεν αυξάνει τη μακροπρόθεσμη ευημερία.
Έχουμε την τάση να αναζητούμε ηδονικές εμπειρίες – αυτές που μας δίνουν φευγαλέα ευχαρίστηση και προσφέρουν παροδικές συναισθηματικές καταστάσεις. Δυστυχώς, αυτού του είδους οι εμπειρίες δεν έχουν μόνο βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, αλλά με την πάροδο του χρόνου στην πραγματικότητα μας κάνουν λιγότερο περίεργους και δημιουργικούς.
Ο ηδονισμός περιγράφει ένα υποκειμενικό αίσθημα στιγμιαίας ικανοποίηση που οδηγεί σε στιγμιαία ευχαρίστηση με τελικός στόχο την αναζήτηση μιας ψεύτικης ευτυχίας.
Ο ηδονισμός αντανακλά θετικό συναίσθημα, σπάνια αρνητικό. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο τουρισμός μπορεί να έχει προκαλέσει μια αίσθηση προσωρινής χαράς ή/και έκστασης (π.χ. 10 ημέρες στην Ίμπιζα σε «rave parties»).
Οι περισσότεροι τουρίστες υπερβάλλουν με την συμπεριφορά τους στις διακοπές όπου τρώνε, πίνουν, συμμετέχουν σε ολονύχτια πάρτι με ποτά και είναι υπερκοινωνικοί πολύ περισσότερο από ότι στη χώρα που διαμένουν.
Αυτό μπορεί να είναι επιζήμιο για την υγεία εάν είναι υπερβολικό και επαναλαμβανόμενο, παρόλο που δημιουργεί ένα αίσθημα προσωρινής ευεξίας. Τρανά παραδείγματα τα ξέφρενα πάρτι στο Φαληράκι της Ρόδου, στα Μάλια της Κρήτης, στην Ίμπιζα, Βενετία, κ.ά.
Καθώς ο τουρισμός λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου των ανθρώπων, αποτελεί και μέρος αυτής, της λεγόμενης «ψυχαγωγικής ζωής» και ως εκ τούτου μπορεί να επηρεάσει την ευημερία του ελεύθερου χρόνου.
Ο «περιστασιακός ελεύθερος χρόνος» (casual leisure) αναφέρεται σε πράξεις που επιδιώκουν άμεση αυτο-ικανοποίηση και ευχαρίστηση, ο «σοβαρός ελεύθερος χρόνος» (serious leisure) σχετίζεται με τα οφέλη της αυτοπραγμάτωσης και της έκφρασης του εαυτού.
Με άλλα λόγια, ο σοβαρός ελεύθερος χρόνος μπορεί να οριστεί ως μια διαδικασία μέσω της οποίας οι άνθρωποι αποκτούν εμπειρία, γνώση και ειδικές δεξιότητες.
Έχοντας λοιπόν υπόψη τα παραπάνω μπορεί να φανεί ότι ο αιτιώδης ελεύθερος χρόνος είναι σύμφωνος με την ηδονική απόλαυση και ο σοβαρός ελεύθερος χρόνος είναι σύμφωνος με την ευδαιμονία.
Πράγματι, οι διακοπές μπορούν να προσφέρουν κάτι περισσότερο από βραχυπρόθεσμες ηδονικές εμπειρίες και μπορούν να συμβάλουν στη μακροπρόθεσμη ικανοποίηση της ζωής. Οι ευδαιμονικές εμπειρίες όμως έχουν τη δύναμη να μας κάνουν πιο περίεργους και δημιουργικούς.
Οι δραστηριότητες αυτές επικεντρώνονται στο νόημα και συχνά περιλαμβάνουν την απόκτηση δεξιοτήτων και την ανάπτυξη μέσα από την πρόκληση.
Κατά καιρούς έρευνες έδειξαν πως οι εμπειρίες ευδαιμονίας, όπως οι δραστηριότητες αυτοπραγμάτωσης σε ταξιδιωτικούς προορισμούς, έχουν διαρκείς επιρροές στους τουρίστες από τις εμπειρίες δραστηριότητας ευχαρίστησης. Αυτή η ιδέα καθιερώθηκε στην αρχαία Ελλάδα από τον Αριστοτέλη και τον Αρίστιππο και πιστεύεται ότι είναι μια βασική πτυχή του τρόπου με τον οποίο ανθίζουν οι άνθρωποι.
Η ετυμολογία της λέξης, μας οδηγεί στο ρήμα «δαίω» που σημαίνει διαιρώ, μοιράζω. «Δαίμων» είναι το πνεύμα που προστατεύει κάποιον και συνεπώς την μοίρα του. Είναι συνεπώς ο καλότυχος, ο μακάριος και ο ευτυχής άνθρωπος. Από την ίδια ρίζα παράγεται κι η λέξη ευδαιμονία, η ευτυχία που έχει στη ζωή του κάποιος.
Η ευδαιμονία είναι η συνειδητοποίηση της ανθρώπινης ανάπτυξης που μπορεί να επιτευχθεί μονάχα μέσω της αυτό-ανάπτυξης και της αυτοπραγμάτωσης του ατόμου (Ryff & Singer, 2008).
Είναι ευνόητο ότι οι άνθρωποι έχουν μια έμφυτη ανάγκη να αγωνίζονται για την ευδαιμονία γιατί βοηθάει στο να αναπτύσσουν τις απαραίτητες ικανότητες και παράλληλα να ανακαλύπτουν διάφορες δυνατότητες επιβίωσης στη φύση και την κοινωνία.
Μια έρευνα, έδειξε πως οι τουρίστες που επισκέπτονται την Ανδαλουσία για να εξασκηθούν στο φλαμένκο, ανέδειξε τέσσερα βασικά θέματα: Την προσωπική κρίση, τις συναισθηματικές εμπειρίες, την αυτό-ανακάλυψη και τον ευδαιμονισμό (research gate, Xavier Mateucci, 2018).
Αυτά τα θέματα δίνουν στον τουρίστα την εμπειρία ενός χαρακτήρα παρόμοιο με το «υπαρξιακό χάαξ», μια καθοριστική και θεμελιώδη στιγμή στην ύπαρξη ενός ατόμου που θα επηρεάσει την πορεία του/της με βιώσιμο τρόπο. Σε αντίθεση με τον κυρίαρχο λόγο όπου ο τουρισμός αντιμετωπίζεται ως μια καθαρά ηδονιστική επιδίωξη, η έρευνα αυτή παρουσιάζει την τουριστική εμπειρία ως ένα ευδαιμονιστικό έργο. Δηλαδή ένα έργο που χαρακτηρίζεται από την αίσθηση μιας ευτυχισμένης ζωής που ζει σε αρμονία με τον εαυτό του.
Όπου ο ηδονισμός είναι υποκειμενικός (βασισμένος σε προσωπικές προτιμήσεις) και συχνά εγωκεντρικός, η ευδαιμονία είναι αντικειμενική και καθολική – καλή για όλους τους ανθρώπους. Βασίζεται στην αρετή. Οι ηδονικές εμπειρίες μπορεί να έχουν βραχυπρόθεσμη επίδραση στην ευημερία των τουριστών, ενώ οι διαρκείς εμπειρίες που αλλάζουν δραστικά την ζωή τους θα μπορούσαν να έχουν μακροπρόθεσμη επίδραση στην υποκειμενική ευημερία των τουριστών.
Υπάρχουν συζητήσεις και διαφορές απόψεων μεταξύ κύκλων της ψυχολογίας και του τουρισμού σχετικά με τα «ηδονικά» έναντι «ευδαιμονικά» παραδείγματα υγείας και ευεξίας. Σε μια έρευνα που είχαν κάνει ο Priszinger και o Formandi το 2013 στην Ουγγαρία έδειξε πως η επίσκεψη στα γνωστά «σπα» που διαθέτουν δεν πραγματοποιείται για λόγους υγείας αλλά περισσότερο για λόγους διασκέδασης και αναψυχής.
Γενικά οι τουρίστες ήθελαν απλά ποιοτικότερη ζωή ή απλά ταξίδευαν συχνά. Στην πραγματικότητα όσοι τουρίστες είχαν επισκεφτεί τα «σπα» δεν ακολουθούσαν και στη ζωή τους έναν υγιεινό τρόπο. Το εναντίο, οι διεθνείς κάτοικοι της Ουγγαρίας ενστερνίζονταν τον πραγματικό σκοπό των «σπα», δηλαδή τη βελτίωση υγείας.
Το νόμισμα όμως έχει δυο όψεις. Η πραγματικότητα είναι ότι χρειαζόμαστε και τα δύο. Άλλωστε ο τουρίστας μπορεί να φιλοδοξεί και στα δύο. Η ηδονική τουριστική ευτυχία και η ευδαιμονική τουριστική ευτυχία συνυπάρχουν στις τουριστικές εμπειρίες, όμως το αντίκτυπό τους στην ικανοποίηση της ζωή των τουριστών είναι παντελώς διαφορετικό.
Στην πραγματικότητα, έρευνες έχουν δείξει πως η εμπειρία ευχαρίστησης και αποστασιοποίησης επηρεάζουν θετικά την ευτυχία του ηδονικού τουρισμού, ενώ οι εμπειρίες προσωπικής σημασίας και του αυτοστοχασμού επηρεάζουν θετικά την ευδαιμονική τουριστική ευτυχία. Ο ηδονισμός δεν είναι κακός, γίνεται ανθυγιεινός μόνο όταν γίνεται ολόκληρη η ύπαρξη κάποιου. Κυνηγοί ευχαρίστησης, αν θέλετε.
Αλλά το να απολαμβάνετε κάτι πολυτελές ή άκρως ευχάριστο δεν είναι τίποτα για το οποίο πρέπει να ντρέπεστε. Στην πραγματικότητα, ένα υγιές μέρος της ζωής είναι να αναζητά αυτές τις «ανακτήσεις» και να τις απολαμβάνει πραγματικά.
Ανούσια αναζήτηση ευχαρίστησης λοιπόν ή νόημα ζωής; Όπως τα περισσότερα πράγματα στη ζωή, χρειαζόμαστε ισορροπία. Ο «σκόπιμος τουρισμός» που για πρώτη φορά ανέφεραν οι Curtin και Brown (2019), προτείνει ότι οι ένα μέρος τουριστών μπορεί να ταξιδεύουν με σκοπό να βελτιώσουν τον εαυτό τους (π.χ. εθελοντικός τουρισμός), ενώ οι άλλοι μπορεί απλώς να θέλουν ένα «ικανοποιητικό ταξίδι».
Γι’ αυτό το λόγο οι εκάστοτε ταξιδιωτικοί πράκτορες θα πρέπει να αναζητούν ισορροπία κατά την επιλογή μεταξύ ηδονικών και ευδαιμονικών εμπειριών. Οι τουριστικοί οργανισμοί δεν πρέπει να δίνουν προσοχή μόνο στο «διασκεδαστικό» μέρος του τουρισμού, αλλά και σε ιδιαίτερες στρατηγικές με στόχο την εξερεύνηση και την εμπειρία. Δηλαδή, μια βαθύτερη και πιο ουσιαστική σύνδεση με τους ταξιδιώτες.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πως η αγορά διακοπών που δίνει έμφαση στην ευημερία έχει αυξηθεί σημαντικά. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αναζητούν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, ένα φαινόμενο που πιθανότατα θα επιταχυνθεί στο μέλλον λόγω του COVID19 και άλλων απειλών της υγείας μας.
Καθώς η βιομηχανία κάνει τη μετατόπισή της από την υπερβολικά ηδονική ευχαρίστηση στη σκόπιμη απόλαυση, σκεφτείτε πώς επιτυγχάνετε η αρμονία μεταξύ των δύο.
Εάν η εμπειρία βαραίνει περισσότερο την ηδονική πλευρά της ζυγαριάς, σκεφτείτε πού μπορούμε να φέρουμε την ευδαιμονία και την αίσθηση του σκοπού στο προσκήνιο.
